Kazimierz Wajda

Kazimierz Wajda (1930-2020)

Kazimierz Wajda urodził się 26 maja 1930 roku w Bydgoszczy. Do  1932 roku przebywał w Bydgoszczy. Następnie mieszkał w Wilnie, potem w Toruniu gdzie uczęszczał do Szkoły Ćwiczeń Państwowego Pedagogium. W czasie wojny przebywał w Wyszogrodzie i Bodzanowie w powiecie płockim. Od września 1945 roku mieszkał znowu w Toruniu. Uczęszczał do 5 Miejskiego Gimnazjum Męskiego, następnie do 1 Państwowego Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika, a potem do 1 Państwowego Liceum im. Mikołaja Kopernika, gdzie w 1949 roku zdał egzamin dojrzałości.

W 1949 roku Kazimierz Wajda rozpoczął studia historyczne na specjalności archiwalnej w Toruniu na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Ukończył je w 1952 roku. W latach 1952-1954 odbywał studia historyczne II stopnia na Uniwersytecie Poznańskim. Tam też uzyskał tam tytuł magistra historii na podstawie pracy: „Ruch robotniczy rejencji bydgoskiej w latach 1890-1903”. W czerwcu 1954 roku rozpoczął pracę naukową w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W 1962 roku uzyskał stopień doktora nauk historycznych na podstawie dysertacji: „Kwestia rolna na Pomorzu Gdańskim na przełomie XIX i XX wieku”. W tym też roku został zatrudniony na stanowisku adiunkta. Habilitował się w 1969 roku na podstawie rozprawy: „Migracje ludności wiejskiej Pomorza Wschodniego w latach 1850-1914”. Od 1971 roku był zatrudniony na stanowisku samodzielnego pracownika naukowo-badawczego – docenta w IH PAN.

Podczas swojej pracy w IH PAN Kazimierz Wajda zajmował się zagadnieniem położenia ludności polskiej w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku oraz polityką władz zaborczych wobec ludności polskiej. Interesowała go kwestia rolna i klasa robotnicza oraz dzieje miast na Pomorzu Gdańskim i w Wielkopolsce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Prowadził też badania nad przemianami demograficznymi i społecznymi w Niemieckiej Republice Demokratycznej.

W 1979 roku Kazimierz Wajda przeszedł z Polskiej Akademii Nauk na Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie rozpoczął pracę w Instytucie Nauk Społecznych na Wydziale Humanistycznym. Od 1979 roku był jego dyrektorem, zaś od 1981 roku kierownikiem Zakładu Nauk Politycznych. Funkcji tych zrzekł się w 1982 roku, kiedy przeszedł do Instytutu Historii i Archiwistyki i rozpoczął pracę w Zakładzie Historii Powszechnej i Polski XIX i XX jako docent. W 1988 roku objął funkcję kierownika Zakładu Historii Powszechnej i Ziem Polskich XIX wieku i piastował ją aż do przejścia na emeryturę. W latach 1981-1984 był prodziekanem, zaś w latach 1984-1985 dziekanem Wydziału Humanistycznego UMK. Stanowisko profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1988 roku. Od 1994 roku zatrudniony był na stanowisku profesora zwyczajnego. W latach 1990-1997 był dyrektorem Instytutu Historii i Archiwistyki UMK. Po przejściu na emeryturę w 2000 roku był jeszcze przez rok zatrudniony w IHiA, a potem, do 2005 roku w Instytucie Socjologii UMK.

Profesor Wajda był także cenionym dydaktykiem. Prowadził różnorodne zajęcia dydaktyczne nie tylko na studiach dziennych, ale także zaocznych i podyplomowych: wykłady, konwersatoria, ćwiczenia i seminaria. Był promotorem blisko dwustu prac magisterskich na kierunku: historia, socjologia, bibliotekoznawstwo i informacja naukowa. Wypromował sześciu doktorów.

Podczas pracy na UMK kontynuował swoje prace badawcze. Prowadził dalsze badania nad klasą robotniczą na terenie Pomorza, zajmował się dziejami Kościoła katolickiego w diecezji chełmińskiej, omawiał w swych publikacjach procesy gospodarcze, społeczne, narodowościowe, religijne i polityczne. Profesor Wajda był także współautorem wielu monografii miast pomorskich i kujawskich. Spod jego pióra wyszły obszerne i szczegółowe, oparte na solidnej kwerendzie źródłowej rozdziały dotyczące historii XIX i początku XX wieku w publikacji dotyczącej Bydgoszczy, Chełmży, Chojnic, Elbląga, Golubia, Nowego Miasta Lubawskiego, Pucka, Rumii, Starogardu Gdańskiego, Świecia, Wąbrzeźna. Profesor Wajda był wnikliwym badaczem dziejów Torunia w okresie rozbiorów, co przełożyło się na dużą liczbę publikacji poświęconą temu miastu. Był wybitnym badaczem dziejów społeczno-gospodarczych i ludnościowych Torunia i Pomorza w XIX i początku XX wieku, który w swoich pracach chętnie stosował metody statystyczne dla opisywania zjawisk ludnościowych. Interesowały go źródła statystyczne i demograficzne (metrykalia, spisy ludności, spisy podatkowe, przemysłowe, szkolne), które można było wykorzystać do badań historycznych.

Brał czynny udział w wielu sesjach i konferencjach naukowych, nie tylko polskich, ale i zagranicznych. Nawiązał stałą współpracę naukową Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu z Uniwersytetem w Oldenburgu. Przez cały okres swojej kariery zawodowej wchodził także w skład wielu ważnych komitetów, towarzystw  i redakcji naukowych.

Do końca swych dni służył swoją wiedzą i doświadczeniem środowisku akademickiemu. Zawsze można było liczyć na Jego pomoc, radę i życzliwość.

Profesor Wajda zmarł 22 stycznia 2020 roku w Toruniu.

aut. dr hab. Agnieszka Zielińska, prof. UMK

(zdjęcia: archiwum prywatne Jagny Wajdy)