Roman Jakimowicz
Roman Jakimowicz (1889-1951)
Roman Jakimowicz urodził się 30 kwietnia 1889 r. w Jurjewie Polskim w Rosji, w rodzinie cenionego polskiego lekarza i społecznika Jana Jakimowicza. Lata szkolne spędził w Piotrkowie Trybunalskim. Uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum rządowego, z którego został usunięty w 1905 r. po udziale w strajku młodzieży szkolnej, domagającej się nauczania w języku polskim. Naukę kontynuował w nowo utworzonym polskim gimnazjum w Piotrkowie. W 1906 r. został zatrzymany przez żandarmerię carską z transportem bibuły PPS. Trafił do aresztu, który opuścił w marcu 1907 r. Maturę zdał eksternistycznie w Symferopolu na Krymie. Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz na Uniwersytecie Karola w Pradze, gdzie zdobywał pierwsze doświadczenia w pracy terenowej, muzealnej i konserwatorskiej. Stopień doktora uzyskał w 1919 r. na podstawie pracy „O kulturze i ludzie cmentarzysk rzędowych w Polsce”. W 1934 r. habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim na podstawie dorobku naukowego.
W latach 1915 -1918 był zatrudniony na etacie asystenta w Dziale Archeologicznym Pracowni Antropologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, z ramienia którego prowadził badania terenowe i opracowywał materiały antropologiczne. Równocześnie w 1916 r. objął stanowisko kustosza w Muzeum Krajoznawczym w Warszawie, a w 1919 r. został kustoszem Działu Wykopalisk Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. To ostatnie stanowisko piastował honorowo do 1930 r.
W 1920 r. Roman Jakimowicz został powołany na stanowisko Państwowego Konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu północno-warszawskiego i członka Prezydium Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych. Jesienią tego roku brał udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Po reorganizacji Grona w 1924 r. został mianowany jego kierownikiem. Na zlecenie władz rozpoczął organizowanie Państwowego Muzeum Archeologicznego, mającego stanowić centralną placówkę naukowo- badawczą i muzealną w kraju. 1 kwietnia 1929 r. Roman Jakimowicz został mianowany dyrektorem PMA. Funkcję tę sprawował do początku 1940 r., kiedy został usunięty z PMA przez okupanta, z zakazem wstępu do muzeum pod karą śmierci.
Na obu tych stanowiskach zajmował się ochroną zabytków, koordynacją prac konserwatorskich i archeologicznych, prowadzeniem badań ratowniczych zagrożonych zniszczeniem stanowisk, inwentaryzacją i weryfikacją zbiorów i stanowisk archeologicznych, oraz organizowaniem działów prehistorycznych w muzeach regionalnych.
Współtworzył i opiniował ustawy i rozporządzenia o ochronie zabytków, prowadził zabiegi administracyjne zmierzające do tworzenia rezerwatów archeologicznych (np. w Krzemionkach Opatowskich). Prowadził systematyczne prace wykopaliskowe na cmentarzyskach i grodziskach, zajmował się też numizmatyką i prowadził badania nad skarbami i pochodzeniem srebrnych ozdób. Brał aktywny udział w zjazdach i kongresach prehistoryków, historyków, numizmatyków, muzealników, organizował wystawy. Był też czynnym członkiem wielu towarzystw i instytucji naukowych.
W latach 30- tych, w obliczu narastającego niepokoju politycznego związanego z naporem III Rzeszy, zaangażował się w działalność Komisji Archeologicznej Instytutu Bałtyckiego w Toruniu, mającej na celu m.in. naukowe udokumentowanie polskości tych ziem. W 1936 r. sformułował nowoczesny program badań Komisji, którego główne założenia posłużyły później do opracowania kierunków badań Zakładu Prehistorii UMK. Propagowaniu polskości regionu służyła też aktywność archeologiczna i popularyzatorska prowadzona na Górnym Śląsku.
Lata II wojny światowej spędził pracując w gospodarstwie w majątku żony w Woli Korytnickiej na Podlasiu.
1 czerwca 1946 r. Roman Jakimowicz został zaangażowany jako profesor nadzwyczajny na Wydziale Humanistycznym UMK. Zorganizował od podstaw Zakład Prehistorii, wytyczając kierunki rozwoju naukowego ośrodka toruńskiego, obejmujące badania nad kulturą łużycką, okresem wczesnohistorycznym VI – XII w., wzajemnymi oddziaływaniami słowiańsko-skandynawskimi, kontaktami pomorsko – pruskimi, pograniczem polsko – pomorskim i obronnością doliny Noteci, oraz początkami i rozwojem Torunia. Plany te realizowane były jeszcze przez wiele lat po wojnie, i w niektórych aspektach kontynuowane są po dzień dzisiejszy.
Poza działalnością dydaktyczną dla studentów prehistorii, historii i historii sztuki, prowadził badania wykopaliskowe i powierzchniowe dla planowanego atlasu grodzisk pomorskich. Aktywnie uczestniczył również w pracach Toruńskiego Towarzystwa Naukowego i współtworzył toruński oddział Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego. W latach 1948-1950 wziął udział w badaniach milenijnych, kierując pracami wykopaliskowymi w Kruszwicy, jako najlepiej przygotowany do nich archeolog w Polsce w tym czasie.
Roman Jakimowicz zmarł nagle w Toruniu 21 stycznia 1951 roku. Spoczywa na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.
Oprac. M. Malak